Czy można opisać Polskę w trzech zwrotkach? Tak. Czy będzie to pełny obraz? Nie. Dlatego artyści wciąż tworzą nowe opowieści, a każda z nich uderza w inne struny i przemawia do różnych wrażliwości. Polska scena hip-hopowa nie pozostawia tej karty niezapisanej – o rapie zaangażowanym w sprawy polskie, na przykładzie wybranych utworów, pisze Kinga Górska.
,,Polska” jest jednym z tych tematów, który budzi skrajne emocje. W jednych wywołuje sentymenty, innych aktywizuje do surowej i szczerej oceny przeszłych i aktualnych spraw – często bywa tak, że mieszamy wszystko po trochu. Cokolwiek mamy do powiedzenia o polskich realiach, mówimy o tym, bo to nas obchodzi, to nas boli, to nas wzrusza, to nas wkurza. Dotyczy to zarówno życia społecznego, jak i świata artystycznego – szczególnie w momentach niepewności, sporów, żywych dyskusji nad dalszymi losami Polski. Niejednokrotnie ma miejsce ogólna, niczym nie sprowokowana refleksja o blaskach i cieniach życia w biało-czerwonej ojczyźnie, ale to chwile zbiorowego poruszenia zbierają największe plony. Głos sprzeciwu lub aprobaty słychać z różnych stron muzycznej barykady, ale obecnie, ze względu na popularność gatunku, to przedstawiciele polskiego hip-hopu najpłodniej snują opowieści o tym, jak mogłoby być, a nie jest, albo jak jest, choć być nie powinno. Pojawiają się refleksje o kraju podzielonym, kochanym i nienawidzonym, miejscu paradoksów, państwie bez planów, a zarazem pełnym wizji tego, czym Polska mogłaby być, gdyby… To ,,gdyby” rozbrzmiewa w pierwszym z hip-hopowych utworów, które komentując Polskę i Polaków próbują zmienić perspektywę widzenia i rozumienia.
Łona i Webber ,,Gdzie tak pięknie?”
,,Wprawdzie horyzonty tu nie najszersze marne gusta
Ale gdzie tak pięknie potrafią przypuszczać
Gdzie takie dzikie tłumy drogą fantazji szłyby
Cały mój kraj zamknięty w «gdyby»”
Fantazmatyczny obraz Polski Łony i Webbera, to profil Polaków niezdecydowanych, obawiających się podjęcia ryzyka i stroniących od odpowiedzialności. ,,Fanatycy wymówek, miłośnicy hipotez” – tak w skrócie można zdefiniować społeczeństwo, które ma wiele roszczeń, ale mało siły do wprowadzania zmian. Obraz Polski tworzony przez szczecińskich artystów, można dopełnić utworem ,,Szkoda zachodu”, dotykającym kwestii resentymentu. Czy Polacy kochają swój kraj i czują się lepsi od innych narodów, czy wręcz przeciwnie – wciąż starają się nadążyć za ,,zachodem”, którego realia są nieosiągalnym marzeniem? Nie możemy, czy nie chcemy przepracować ciążących nam tematów? Być może obie odpowiedzi są prawidłowe.
Taco Hemingway ,,Polskie Tango”
,,Mój kraj wyszedł z klatki, teraz się mota
Moim krajem może rządzić byle miernota
W moim kraju ta oświata to jest ciemnota
Z jednej strony jarmark, a z drugiej Europa”
Przechodząc z jednego opowiadania do drugiego, warto wspomnieć o raperze, który ceniąc twórczość wyżej wspomnianych artystów, poprosił ich o dołożenie cegiełki ( w postaci follow up’u do ich utworu) w swoim projekcie poświęconym sprawom polskim. W utworze ,,Polskie Tango” Taco Hemingway dzieli się ze słuchaczami barwnie opisanymi spostrzeżeniami na temat polskiej rzeczywistości. Zaczyna od wspomnienia lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia, ale tematem głównym są aktualne wydarzenia, skomentowane bezpośrednio i emocjonalnie. Hemingway wytyka władzom nieudolność, a Polakom homofobię, nieroztropność i wiarę w teorie spiskowe. Warszawski raper nie poprzestał na komentarzu rzeczywistości zamkniętym w jednym utworze – właściwie cała płyta ,,Jarmark” jest poświęcona Polsce. Jednym z najbardziej przejmujących tekstów jest ,,Panie, to Wyście!” ze wspomnianego albumu, który porusza kwestię poczucia przynależności, czasem trudnej do zaakceptowania. Niemniej, w całym politycznym zaangażowaniu artysty, to ,,Polskie Tango” stało się kumulacją narodowych zgryzot. Ten oto wykrzyczał to, co (prawie) wszyscy pomyśleli.
Mata ,,Patoreakcja”
,,Media PiSowskie chciałyby zająć się Matą seniorem
To święty człowiek
A to co robię jest moim wyborem
I sam za to kiedyś odpowiem”
Kolejnym raperem, który z impetem uderzył w przestrzeń narodowo – politycznych zawirowań, jest Mata. Nie ma wątpliwości, że temat Polski jest w tym przypadku przepuszczony przez filtr osobistych doświadczeń i spostrzeżeń. Dwudziestojednoletni raper, legitymując się wolnością twórczą, dotknął tego, co zdawało się nietykalne – przynajmniej bezkarnie. Wzburzył tych, o których wspomniał w utworze, jednocześnie zbierając laury od tych, którzy nie mają możliwości wyrazić swojej dezaprobaty na taką skalę, a myślą podobnie. Ewidentnie trafił w punkt, skoro jego słowa były rozpatrywane tak gorączkowo i na tak wielu frontach. Jeśli już o trafianiu mowa, w związku ze swoim zaangażowaniem w sprawy społeczne, trafił na strony ,,New York Times’a” – z resztą, tak jak jego poprzednik w tym zestawieniu, Taco Hemingway.
Żabson ,,Młody Boss”
,,Zastanawiam się, co obywatele widzą
Chociaż nie powinno to obchodzić mnie, no bo jestem celebrytą
(Ale) boli mnie, że ziomal żeby przeżyć to musiał zostać bandytą
(Ale) boli mnie, że mową nienawiści całą polską młodzież zryto
(Ale) boli mnie to wszystko, ale nadal czekam w kolejce z wizytą
Wiem, że myślisz ty to samo głośno, ale mówisz o tym cicho-sza”
Głos młodych rozbrzmiewa coraz głośniej i nic dziwnego – w końcu to oni będą spadkobiercami zarówno trafnych, jak i nietrafnych decyzji rządzących, które rzutują na przyszłość narodu. Sprawy polskie wziął na warsztat również Żabson, który kojarzony jest zwykle z innym repertuarem. ,,Młody Boss” to utwór pełen sprzeciwu wobec konkretnych sytuacji i polskiej rzeczywistości – nowe pokolenie nie udziela zgody na stare podziały. Ci młodzi, którym próbuje się zasiać w głowach ziarno nienawiści mówią ,,nie”. I to ,,nie”, ten protest song, zostaje utrwalony na ścieżkach słuchanych w zapętleniu na serwisach streamingowych.
Słoń ,,Wojna Totalna”
,,Szacunek dla tych co krew przelali za naszą wolność
Nie będę pluć na godło ani się spinać na tęczę
Bo tak naprawdę mam gdzieś to kto z kim chodzi za rękę
Nie będę tobą gardzić jeśli pochodzisz zza Bugu
Sam pracowałem na wyspach by spłacić cały hajs z długów
I już mam w chuju te spory nie jestem stroną w tej wojnie
I wiem że w kurwę jest osób co myślą podobnie do mnie”
Za ciosem poszedł również Słoń, który słynie z zaskakującego, prowokującego i odartego z konwenansów stylu. Bezpośrednio, a momentami uszczypliwie, skomentował bieżące problemy społeczne – choć opowieść sięga do czasów pierwszego kambru (wygrywa w konkursie na powrót do jak najodleglejszej przeszłości, bijąc Taco Hemingwaya o głowę). Raper zaprezentował ponad ośmiominutową opowieść o Polsce, w której nie tylko wytknął władzy i społeczeństwu szereg przywar, błędów w rozumowaniu, czy hipokryzję – utwór ,,Wojna totalna” ma również charakter życzeniowy – Słoń proponuje refleksję nad tym, co jeszcze w nas nieprzepracowane, co warto zmienić.
O.S.T.R. ,,Kochana Polsko”
,,Kochana Polsko dzięki za mądrość choć idę pod prąd
Za ludźmi którzy nazbyt zaufali pieniądzom
Hańbiąc Twoje godło na bankietach z pompą
Czekam na dzień w którym bez stresu spojrzę w bloku okno”
Ostatnie dwa utwory, które chciałabym przywołać w tym zestawieniu, to klasyk: O.S.T.R. i jego ,,Kochana Polsko” oraz ,,Myślę o tym” rapera o pseudonimie Kękę. O.S.T.R. zwraca się do Polski jak do bliskiej mu osoby, z pewną czułością przeplataną gorzkimi refleksjami. Całość brzmi trochę jak list, trochę jak pamiętnik lub monolog wewnętrzny. Jako jedyny w tym zestawieniu wyraża swoją miłość bezpośrednio. Teoretycznie, mogłoby wyjść trywialnie… ale nie wyszło. ,,Kochana Polsko” to utwór idealnie wyważony, w którym niezadowolenie nie przyćmiewa pozytywnych odczuć.
Natomiast Kękę prezentuje coś, co wydaje się bardzo zdrowym podejściem do tematu. ,,Myślę o tym” to deklaracja wzięcia odpowiedzialności za konstruowanie polskiej rzeczywistości, ale też pamięć o tym, ile musiało się wydarzyć, by w ogóle było co konstruować. Górnolotne określenia ,,patriotyzm”, czy ,,miłość ojczyzny” zostają sprowadzone do codziennych, konsekwentnych działań, dzięki którym można projektować wizje lepszej przyszłości. Okazuje się, że w wolnej Polsce nie trzeba już ani ogniem, ani mieczem, ani gazem – można szacunkiem i uczciwością.
Kękę ,,Myślę o tym”
,,Myślenie o jutrze, ważne jak pamięć o przodkach
Taki będzie naród, jaki każdy z nas z osobna
Tyle ile z siebie oddasz, tyle będzie miała Polska
Pragnę działać mądrze, staram robić się co słuszne
Codzienna sumienność, chociaż jest to bardzo trudne
W sercu wielkie hasła mam, zostawiam je na później
Robię gruby rap i szmal, ale to państwotwórcze”
Wszystkie wspomniane opowieści, oprócz przekazania odbiorcom punktu widzenia artystów, mają jeszcze jedną, bardzo ważną funkcję: stawiają odbiorcę przed pytaniami, co sam myśli o Polsce, Polakach, jak ocenia przeszłość i jak widzi przyszłość. Jak dzisiaj brzmi odpowiedź?
