Nirvana, Pearl Jam, okładki książek

Nirvana x 5 + Pearl Jam x 5 = 10 książek, które warto przeczytać

Subiektywny wybór publikacji opisujących 2 zespoły, które zdeterminowały nie tylko muzykę i popkulturę lat 90., ale wpłynęły także na kolejne pokolenia. Must read, must have.

Zaryzykowałabym stwierdzenie, że zarówno Nirvana, jak i Pearl Jam, są jednymi z najczęściej opisywanych zespołów w historii muzyki. O obu grupach powstała niepoliczalna ilość artykułów i niesamowita ilość książek. Obie grupy do dziś inspirują i fascynują kolejne pokolenia twórców, nie tylko tych muzycznych, ale i reprezentujących pozostałe dziedziny sztuki. Wreszcie obie grupy wciąż, niezmiennie, zrzeszają miliony fanów na całym świecie. I choć mogłoby się wydawać, że ich historia i muzyka zostały już dogłębnie przeanalizowane, że nic nie może tu już zaskoczyć, w dalszym ciągu powstają nowe publikacje, a popyt zdaje się w ogóle nie słabnąć. W poniższym zestawieniu przytaczam 10 książek – po 5 na każdy zespół – które moim zdaniem zasługują na szczególną uwagę. Część z nich to tzw. klasyki, zapewne doskonale znane większości fanom. Mam jednak nadzieję, że niektóre pozycje okażą się dla jednych nieoczywistymi, a dla drugich być może inspirującymi wyborami. Co ważne, część z tych publikacji nie została przełożona na język polski, ale bez problemu, za pośrednictwem różnych – mniejszych i większych księgarni oraz zakupowych platform internetowych – można dostać ich anglojęzyczne wersje. Zachęcam do lektury.

Michael Azerrad, Come as You Are: The Story of Nirvana

Ta opublikowana w 1993 roku książka przez wiele lat była prawdziwą biblią dla fanów Nirvany. Na polskim rynku pozycja ukazała się 5 lat później – w 1998 roku – nakładem wydawnictwa In Rock. Bądź jaki bądź. Historia Nirvany to „nieoficjalnie oficjalna” biografia zespołu. Autor publikacji – Michael Azerrad – dostał wyłączny i bezprecedensowy dostęp do zespołu, kiedy ten znajdował się już u szczytu sławy, a więc w czasie, gdy grupa najchętniej odcinała się już raczej od kontaktów z mediami. Publikacja Azerrada spotkała się ze sporą krytyką ze strony kolejnych biografów. Zarzucano jej przede wszystkim utrwalanie mitów, zbytnią wyrozumiałość dla zespołu oraz niewystarczającą ekspozycję jego ciemnych stron, które finalnie doprowadziły przecież do tragedii. Historia kończy się wraz z Cow Palace Show 9 kwietnia 1993 roku i nic w niej nie wskazuje na to, co miało się wkrótce wydarzyć. Późniejsze wydania mają co prawda dodatkowy rozdział, ale ponownie nie analizuje on czynników, które doprowadziły do tragedii, jest bardziej pochwałą Azerrada dla zmarłego przyjaciela. Nie uważam jednak, aby było to wadą książki. Przeciwnie, biografia ta powstawała przecież „tu i teraz” – w realnym czasie – i moim zdaniem dobrze tego ducha czasu oddaje. Poza tym, to chyba jedyna publikacja, w której zarówno sam Cobain, jak i pozostali członkowie zespołu, mają wystarczająco dużo miejsca na opowiedzenie własnej wersji historii. I choć nie zawsze jest ona spójna, z pewnością jest to fascynująca kronika z życia jednego z największych zespołów wszech czasów, uchwyconych w jego najlepszym momencie. Podczas gdy inni stawiali sobie za punkt honoru odkrycie istoty mitu Cobaina, Azerrad po prostu próbuje przedstawić zespół takim, jakim jest. I chyba właśnie dlatego ta książka przetrwała próbę czasu.

Charles R. Cross, Heavier Than Heaven

Wydana na polskim rynku nakładem wydawnictwa In Rock książka Pod ciężarem nieba. Biografia Kurta Cobaina to wyjątkowa pozycja, nad którą autor, Charles R. Cross – pochodzący z Seattle dziennikarz i krytyk muzyczny – spędził przeszło 4 lata. W okresie tym przeprowadził ponad 400 wywiadów, niezbędnych do nadania publikacji jej ostatecznego kształtu. Rozmawiał z członkami zespołu, rodziną Cobaina, jego przyjaciółmi i współpracownikami. Od Courtney Love otrzymał dzienniki Kurta, których fragment możemy znaleźć w książce. Wdowa dała dziennikarzowi także dostęp do jego listów, rysunków oraz domowych archiwów wideo. Ilość materiału, jaką Cross otrzymał i zebrał w czasie 4-letnich prac, sprawia, że książka przedstawia czytelnikom dość wyczerpujący i względnie komplementarny obraz artysty. Pokazuje, jak radził sobie z odwykiem i jakie toczył walki, gdy znajdował się w stanie trzeźwości. Ale pokazuje także, jak jednocześnie będąc niechętną rozgłosowi gwiazdą, pragnął sukcesu, jak zabiegał o zwiększenie liczb emisji na antenie i sprzedanych albumów. Cross demitologizuje poniekąd wizerunek Cobaina przedstawiony w książce Azerrada. Być może autor „nieoficjalnie oficjalnej biografii” zespołu był z wokalistą zbyt blisko, aby móc przedstawić jego w pełni obiektywny obraz. Cross także był wielkim fanem Nirvany i Kurta, ale szukał w całej tej historii neutralnej prawdy, bez względu na to, jak bardzo może być trudna. Heavier Than Heaven to świetnie przeanalizowany i doskonale napisany materiał. To smutna opowieść o wielkim talencie, wspaniałym geniuszu, ale zmarnowanym życiu… Zmarnowanym na długo przed doświadczeniem destrukcyjnej sławy.

Gillian G. Gaar, Entertain Us: The Rise of Nirvana

O Nirvanie napisano wiele książek, ale zwykle koncentrują się one na tzw. złotej erze zespołu i śmierci Kurta Cobaina, wczesne lata grupy natomiast traktowane są zazwyczaj dość pobieżnie. W Entertain Us: The Rise of Nirvana, pochodząca z Seattle dziennikarka muzyczna Gillian G. Gaar, która, swoją drogą, jako jedna z pierwszych w ogóle pisała o Nirvanie w czasie, gdy nikt w zasadzie grupy jeszcze nie znał, przywraca równowagę, biorąc pod lupę drogę zespołu do sławy i ich pierwszy album – Bleach. Gaar buduje narrację w oparciu o obszerne wywiady z kluczowymi dla historii zespołu postaciami – Kristem Novoselicem, Chadem Channingiem, Jackiem Endino i Butchem Vigiem. I świetnie się spisuje, punktując nieścisłości we wspomnieniach różnych ludzi – niespójne daty czy inne, drobne szczegóły. Nie odbiega przy tym od samego sedna historii. Analizuje wczesne nagrania grupy, śledzi wpływy i wyłapuje inspiracje, jakich można się w twórczości Nirvany doszukać, przypatruje się relacjom, jakie panowały w samym zespole oraz tym, jakie łączyły grupę z pozostałymi współpracownikami i ludźmi z branży. Autorka ma naprawdę dogłębną wiedzę na temat wydarzeń, które opisuje w tej książce. Doskonale je rozumie, nie musi zdawać się na żadne przypuszczenia, nie musi niczego zakładać. Być może części co bardziej zagorzałych fanów książka wyda się mało odkrywcza, część z tych historii wszak pewnie już znają. Niemniej, pozycja ta, w moim odczuciu, nie jest skierowana do przypadkowych odbiorców. Raczej jest uzupełnieniem luk, pozostawionych przez poprzednie publikacje. Daje też świeże i co ważne – pełne – spojrzenie na początki grupy, na to co ich zaprowadziło do 1991 roku i tego wszystkiego, co wydarzyło się później. Niezwykłą wartością tej pozycji jest również to, że cała uwaga nie skupia się tu głównie na Kurcie. Znajdziemy tu mnóstwo historii, w których pierwsze skrzypce grają pozostali członkowie zespołu i ekipy. To bez wątpienia jedna z moich najulubieńszych książek o Nirvanie.

Nick Soulsby, Cobain on Cobain: Interviews and Encounters

Cobain on Cobain: Interviews and Encounters opowiada historię Nirvany w całości za pomocą słów samego zespołu. Każdy z przytoczonych w publikacji 70 wywiadów składa się na chronologiczny przebieg wydarzeń, od wydania pierwszego albumu – Bleach – po tragiczny w skutkach rok 1994. Możemy tu zobaczyć, jak ewoluuje podejście muzyków do każdego kolejnego wydawnictwa, każdej kolejnej trasy, rosnącej popularności, drobnych incydentów i większych skandali. Wiele z tych wywiadów nie było wcześniej powszechnie dostępnych, znaczną ich część stanowią rozmowy z czasopismami spoza USA. I choć publikacja pomija niektóre ważne materiały, jak choćby te z Rolling Stone’a czy New York Timesa, to jednak wciąż pozostaje ostatecznym źródłem dla każdego, kto szuka wersji Kurta Cobaina jego własnej historii. O tej książce wspomniana wyżej Gillian G. Gaar powiedziała: „Ta fascynująca kolekcja (wywiadów – przyp.red.) oferuje możliwość przyjrzenia się, z pierwszego rzędu, oszałamiającemu wzlotowi i tragicznemu upadkowi Nirvany. (Powstała – przyp.red.) przed biografiami, przed rewizjonizmem, przed mitologizacją, ustna historia Nirvany, ukazywana jest tu przez samego Cobaina i jego kolegów z zespołu, w trakcie jej trwania, nie z perspektywy czasu. Cobain on Cobain: Interviews and Encounters jest pozycją najbliższą autobiografii Kurta Cobaina.” Jednocześnie o samym autorze Kurt Danielson, basista zespołu TAD, mówi: „Nick demonstruje prawdziwą pasję do muzyki i głębokie zrozumienie muzyków, którzy ją tworzą. Jego słowa to coś więcej niż tylko narzędzia do wymiany na dolary, tak jak muzyka, o której pisze, zawsze była czymś więcej niż tylko hałasem dla zysku”. Jeśli to nie jest najlepszą możliwą rekomendacją, to nie wiem co nią może być.

Everett True, Nirvana: True Story

Książka Everetta True ukazała się na naszym rynku nakładem wydawnictwa In Rock w 2008 roku, 2 lata po oficjalnej premierze. W polskim tłumaczeniu tytuł jej brzmi: Nirvana: Prawdziwa historia. I choć przekład ten, z językowego punktu widzenia teoretycznie jest poprawny, to jednak pozbawia tytułu tej jakże istotnej dwuznaczności. Z jednej strony bowiem jest to rzeczywiście w dużej mierze prawdziwa historia zespołu opowiedziana przez naocznego świadka wielu wydarzeń, kogoś, kto przyjaźnił się z grupą i jednocześnie kogoś, kto w ogóle przedstawił sobie Kurta Cobaina i Courtney Love. Z drugiej strony jednak, jest to właśnie nie tyle „prawdziwa” historia, ile historia opowiedziana przez kogoś o nazwisku „True”, jego perspektywa. I to powinniśmy mieć w pamięci, sięgając po tę pozycję. Autor, dziennikarz Melody Makera, który rozsławił grunge na Wyspach Brytyjskich, sprawnie balansuje pomiędzy faktograficznym przedstawieniem wydarzeń a wątkami autobiograficznymi i osobistymi komentarzami. Książka przedstawia nie tylko kulisy życia legendarnej formacji i jego frontmana, jest także znacznie szerszym, dość barwnym portretem całej lokalnej sceny muzycznej. W publikacji znajdziemy muzyków wielu innych zespołów, w tym Melvins, Mudhoney, TAD; spotkamy tu Bruce’a Pavitta i Jonathana Ponemana z wytwórni Sub Pop i jeszcze wiele innych, kluczowych dla zrozumienia fenomenu zespołu i całej sceny, osób. I choć momentami wspomniane już osobiste osądy autora mogą być irytujące, z niektórymi można mieć się ochotę pokłócić (zwłaszcza w kwestii „zespoły prawdziwe” vs. „pozerzy”), to nie można odmówić niesamowitej wartości, jaką książka ta prezentuje, w ogólnym, całościowym ujęciu.

Pearl Jam, Cameron Crowe, PEARL JAM. TWENTY

Stworzony na podstawie wywiadów Pearl Jam. Twenty jest doskonałym uzupełnieniem filmu (pod tym samym tytułem) wyreżyserowanego przez Camerona Crowe’a. I to właśnie pełna uznania  przedmowa filmowca otwiera tę pozycję. Książka stanowi obszerne kompendium wiedzy na temat historii zespołu, od czasów uformowania Green River i Mother Love Bone – grup, bez których nie byłoby PJ – po miejsce, w którym znajduje się Pearl Jam w 2011 roku. Opisuje życie zespołu, któremu jako jednemu z niewielu z muzycznej sceny Seattle, udało się pozostać razem przez na tamten moment dwie, a dziś już trzy dekady. Szczegółowo przedstawia proces powstania i cechy charakterystyczne każdego z albumów. Narracja, jako taka, jest tu raczej minimalna, książka wypełniona jest nie tylko wywiadami z każdym członkiem zespołu, ale także komentarzami związanych od początku z grupą współpracowników oraz innych, zaprzyjaźnionych z PJ artystów, takich jak choćby Bruce Springsteen czy  Pete Townshend. Zawiera mnóstwo materiałów z koncertów, jest również wspaniale zilustrowana starymi zdjęciami i osobistymi materiałami archiwalnymi członków zespołu. Grupa, która na co dzień bardziej chroni swoją prywatność niż się nią dzieli, w publikacji tej wpuszcza fanów za kulisy, pozwala zostać im tzw. roadie. Tym samym pozwala im lepiej wszystko zrozumieć – znaczenie niektórych utworów, przyczyny pewnych wydarzeń, zmiany, które następowały w składzie i wreszcie wyzwania, z którymi każdemu z muzyków przyszło się zmierzyć na przestrzeni tych 20 lat. To wszystko stanowi swoiste otwarcie nowego rozdziału w historii grupy. I jest niezwykłą wartością tej publikacji, nie do przecenienia. Niezależnie od tego, czy jesteście wielkimi fanami zespołu, czy nie, ta niesamowita relacja z eksplozji grunge’u na początku lat 90. oraz obszerna, wypełniona niezwykłymi i wartościowymi archiwami kronika dwóch dekad życia jednego z najciężej pracujących zespołów rockowych w Ameryce, zrobi zapewne na Was ogromne wrażenie, warto więc po nią sięgnąć. A dla fanów jest po prostu pozycją obowiązkową.

Ronen Givony, Not for You: Pearl Jam and the Present Tense

Not for You: Pearl Jam and the Present Tense to pierwsza pełnometrażowa biografia zespołu, która prowadzi czytelnika od powstania grupy i wydania jej debiutanckiego albumu Ten w 1991 roku, przez tzw. złotą erę (Vs., Vitalogy, No Code, Yield), środkowy okres (Binaural, Riot Act, Pearl Jam, Backspacer), na wydawnictwach kolejnej, trzeciej już dekady (Lightning Bolt oraz najnowszym – Gigaton), kończąc. Nie jest to jednak wyłącznie encyklopedyczne przejście przez dyskografię zespołu. Autor podejmuje tu dokładną analizę, tak samych nagrań, jak i koncertów grupy. Przygląda się społeczno-ideologicznemu aktywizmowi zespołu, temu, w jakich sprawach zabierali głos, czemu się sprzeciwiają, co jest dla nich ważne. Sprawdza, co tak naprawdę ukształtowało ich brzmienie, co miało największy wpływ na warstwę liryczną poszczególnych utworów. Givony nie powstrzymuje się tu też przed wyrażaniem własnych opinii na temat tego, co według niego składa się na największe sukcesy grupy, a co było błędem, co zadziałało, a co wręcz przeciwnie. I choć z całą pewnością jego osądy mogą wydawać się czasem dyskursywne, choć z pewnością z częścią z nich czytelnik będzie miał ochotę się pokłócić, lektura, całościowo, będzie niezwykłą przyjemnością. Ta książka angażuje, skłania do refleksji. Pozwala zrozumieć lepiej zespół, nade wszystko jednak pozwala zrozumieć lepiej jego zagorzałych fanów i często ich obsesyjną wręcz miłość. Pozwala lepiej zrozumieć fenomen PJ.

Mike McCready, Of Potato Heads and Polaroids: My Life Inside and Out of Pearl Jam

„Polaroid Mike’a jest tak samo kultowy jak butelka wina Eddiego Veddera na koncertach PJ.” Od początku powstania zespołu jego gitarzysta prowadzący, Mike McCready, zawsze miał przy sobie aparat Polaroid i dokumentował zarówno kolejne trasy koncertowe i życie w drodze, jak również po prostu codzienne spotkania, tak na polu zawodowym, jak i tym pozascenicznym. Wydany w 2017 roku album to kompilacja zrobionych w ciągu ostatnich 26 lat zdjęć, portretujących zarówno członków zespołu, publiczność, zaprzyjaźnionych z zespołem artystów, jak również fragmenty z życia osobistego autora. Na zamieszczonych w książce fotografiach znaleźli się między innymi: Neil Young, Paul McCartney, Joey Ramone, Johnny Ramone, Sting, Dave Grohl, Bono, The Edge, Jack White,  Lady Gaga, Dustin Hoffman, Kate Hudson, legenda tenisa Venus Williams czy Chris Cornell z Mr Potato Head balansującym na jego czapce bejsbolowej. „Pan Ziemniaczana Głowa” – plastikowa zabawka – towarzyszył bowiem często McCready’emu w tych niezwykłych sesjach zdjęciowych. A artyści chętnie z nim pozowali. Na swoich polaroidowych „kliszach” McCready uchwycił kawał niesamowitej historii – od coraz liczniejszych tłumów zjawiających się na koncertach Pearl Jam, przez stale zmieniający się kolor włosów gitarzysty, po powiększającą się jego rodzinę. Zdjęcia, choć prezentujące jedynie wybrane fragmenty z życia, w dużej mierze zabawne i często nietraktujące niczego na serio, są też w pewnym sensie, w jakimś stopniu, intymne. I to, podobnie jak w przypadku Pearl Jam. Twenty, jest niesamowitą wartością tej publikacji. Mike wpuszcza fanów do (finalnie nie takiego małego) kawałka swojego świata.

Martin Clarke, Pearl Jam and Eddie Vedder: None Too Fragile.

Biografia zespołu autorstwa Martina Clarke’a, pierwotnie wydana w 1998 roku, doczekała się kilku rozszerzonych reedycji. Kolejne, uzupełnione wydania, przedstawiają historię grupy od jej pierwszych kroków, stawianych w grunge’owym podziemiu Seattle, przez zupełnie niespodziewany sukces oraz presję, napięcia i ekscesy, które wraz z nim przyszły, po aktualne wcielenie dojrzałych gwiazd rocka. Zawiera wiele ciekawych, wcześniej nieopowiedzianych, faktów i anegdot, a także obszerną dyskografię. Clarke maluje szczegółowy portret lidera grupy, Eddiego Veddera. To właśnie na nim skupia przede wszystkim swoją uwagę. Książka pokazuje frontmana jako niesamowicie enigmatycznego i charyzmatycznego artystę, który czuje na sobie ogromną odpowiedzialność za przekazywane w swych utworach treści. Niezwykle świadomego, wrażliwego i wiernego swoim zasadom. Być może dla większości fanów książka ta wyda się mało odkrywczą czy zaskakującą, niemniej choćby ze względu na rzetelne zebranie informacji w przysłowiowej pigułce oraz na piękne, przyjemne dla oka wydanie, zawierające unikatowe fotografie, warto dać tej pozycji szansę.  

Bartek Koziczyński, Pearl Jam. Kontra

Ostatnia propozycja, zamykająca moją Pearl Jamową piątkę, to książka z naszego rodzimego podwórka. Wydana przez In Rock w 2018 roku Pearl Jam. Kontra jest nieautoryzowaną, ale wciąż wyczerpującą biografią zespołu. Należy tu z pewnością podkreślić, że autor – dziennikarz Bartek Koziczyński – miał okazję poznać członków zespołu i porozmawiać z nimi osobiście. Nie opierał się więc wyłącznie na materiałach dostępnych w książkach i wywiadach/artykułach zamieszczonych w innych tytułach prasowych i w sieci. Pozyskaną wiedzę mógł skonfrontować z własnymi doświadczeniami. Pearl Jam. Kontra to rzetelna geneza powstania zespołu, szczegółowo przedstawiona historia dalszych jego losów i wnikliwa analiza dyskografii zarówno omawianej grupy, jak i pobocznych, solowych projektów jej członków. Co warte odnotowania – autor nie skupia całej swojej uwagi na Eddiem Vedderze, daje sporą przestrzeń również pozostałym muzykom. W książce tej znajdziemy także coś, czego próżno szukać w zagranicznych publikacjach – Koziczyński podejmuje w swojej pracy polskie wątki kariery PJ, od legendarnego już koncertu w Katowicach w 2000 roku po występ grupy na Open’erze w roku 2014. I choć autor jest niewątpliwie wielkim fanem zespołu, nie można jego pracy zarzucić braku obiektywności oraz tak klasycznej dla większości „wyznawców” tendencji do wybielania czy wybiórczego podejmowania zagadnień. Przeciwnie, powiedziałabym, że narracja utrzymana jest raczej w chłodnym, zdystansowanym, profesjonalno-analitycznym tonie. Solidna porcja wiedzy przedstawiona w bardzo poukładany sposób. Warta polecenia.

About Zeen

Power your creative ideas with pixel-perfect design and cutting-edge technology. Create your beautiful website with Zeen now.

Więcej wpisów
To nie jest muzyka (tylko) dla smutnych ludzi. Mogwai – “As The Love Continues” (recenzja)